Kościół Matki Bożej Różańcowej w Świętochłowicach

---

Historia

Przed budową kościoła

W okolicy Chropaczowa usytuowany jest najstarszy kościół, św. Małgorzaty w Bytomiu, którego historia sięga XII wieku. Przez wieki, w skład tej parafii, prowadzonej przez zakon Premonstratensów, wchodziły wszystkie sąsiednie miejscowości należy do Bytomia. W wyniku rozwoju okolicznych terenów, w 1543 roku powstała nowa parafia Najświętszej Marii Panny, do której dołączono obszar podległy kościołowi św. Małgorzaty.

W 1852 roku, gdy zrealizowano budowę kościoła św. Barbary w Królewskiej Hucie (dziś Chorzów), Chropaczów znalazł się pod administracją tego obiektu. Wzrastająca liczba mieszkańców pociągnęła za sobą konieczność dalszej budowy nowych kościołów, co skłoniło proboszcza parafii, ks. Edwarda Delocha, do wystąpienia z prośbą do Śląskiej Spółki Akcyjnej dla Górnictwa i Hut Cynkowych o zorganizowanie oratorium w nowo projektowanej szkole. Oratorium, które powstało, zostało poświęcone 2 lutego 1862 roku, co znacznie zmniejszyło obciążenie kościoła św. Barbary.

W ciągu dekady powstał nowy kościół w Lipinach, a przy nim została erygowana nowa parafia. Wzrost liczby katolików w obszarach w przeliczeniu na 1904 rok (więcej niż 25 tys. wiernych) zmuszał do podejmowania kolejnych decyzji dotyczących budownictwa sakralnego, które rozważano w kontekście skali rozbudowy istniejącej lipińskiej świątyni, albo stawiania nowego obiektu w Chropaczowie.

Budowa kościoła

Dnia 21 września 1910 roku Zarząd Kościelny z Lipin podjął ważną decyzję o rozpoczęciu budowy nowego kościoła w Chropaczowie. Prace, jakie obejmowały wykonywanie robót ziemnych, zlecono firmie Baluch z Królewskiej Huty (Chorzów), podczas gdy wzmocnienia fundamentów powierzone zostały firmie Niethard z Bytomia, z uwagi na górnicze oddziaływania terenu. W sierpniu 1912 roku obiekt został oddany do użytku w stanie surowym. Nowa świątynia, dedykowana Najświętszej Pannie Królowej Różańca Świętego, została poświęcona 1 maja 1913 roku. Całkowity koszt budowy wyniósł 420 tysięcy marek.

Projektem kościoła zajął się Max Giemsa z Katowic, a plebanii zaprojektował Johan von Muszkowski. Za wygląd wnętrza odpowiedzialny był Johannes Franziskus Klomp, natomiast wykonanie ołtarza głównego, ambony oraz większości elementów wystroju funkcjonalnego zrealizował warsztat Mathiasa Beule z Bytomia. W dniu poświęcenia większość z tych prac została zakończona. Dwa boczne ołtarze ufundowano nieco później, a konfesjonały dostarczyła firma Teodor Ehl z Opola.

Utworzono komitet na rzecz zakupu organów, a 18 lipca 1937 roku bp Juliusz Bieniek dokonał ich poświęcenia – nowy instrument posiadał 32 głosy i był dziełem firmy Rieger Zenker. Pierwszy koncert inauguracyjny w tym dniu odbył się pod patronatem profesora Feliksa Nowowiejskiego.

W 1912 roku zapewniono także pierwsze dzwony. Mały dzwon ważący 54 kg przetrwał do naszych czasów, ale metale przemysłowe z Bremy, odlane przez firmę Hemelingen, zostały zarekwirowane 23 lipca 1917 przez Prusaków. Dwa nowe dzwony poświęcono 1 czerwca 1928 roku; parafianie również nabyli je w firmie Hemelingen. Niestety, w marcu 1942 roku ponownie zarekwirowano wszystkie trzy dzwony, pozostawiając jedynie dwa stalowe dzwony z funkcją zegarową.

Początki kościoła i jego zamknięcie

Po poświęceniu, duszpasterstwo w nowo powstałym kościele prowadził Wincenty Musialik, który miał znaczący wpływ na budowę obiektu i zabiegał o uzyskanie osobnego duszpasterza dla Chropaczowa. W dniu 1 października 1915 roku, na wniosek Kurii Biskupiej we Wrocławiu, lokalnym kustoszem został ks. Hugon Cedzich, wikariusz z Lipin. W 1919 roku Chropaczów, znany wówczas jako Schlesiengrube, a także kolonia Guidotto, uzyskały status kuracji, a ks. Cedzich otrzymał tytuł kuratusa. Po uregulowaniu zobowiązań finansowych, kard. Adolf Bertram w 1921 roku erygował lokalną parafię, wyznaczając ks. Cedzicha pierwszym proboszczem.

Od początku istnienia budynek kościoła był narażony na destabilizację z powodu szkód górniczych, co wiązało się z dużymi kosztami jego utrzymania. Najtragiczniejszym incydentem wynikłym z tych szkód miało miejsce 20 czerwca 1930 roku, kiedy to parafianin Stefan Dudek zmarł na skutek ran odniesionych w kościele. W odpowiedzi, świątynia została zamknięta na czas remontu. Brak środków uniemożliwił budowę probostwa, a do 1929 roku proboszcz, wikary oraz kancelaria parafialna funkcjonowali w wynajmowanym pomieszczeniu w domu pana Drobnego. W latach 1954–57 miała miejsce kolejna odbudowa, która obejmowała wzmocnienie fundamentów i stabilizację murów, a w 1961 roku kościół zaczął być zabezpieczany.

9 listopada 1963 roku Prezydium Miejskiej Rady Narodowej podjęło decyzję o zamknięciu obiektu, a w 1964 roku świątynia została definitywnie zamknięta dla kultu.

Kościół zastępczy

Po zakończeniu działalności kościoła parafialnego, rozpoczęto starania o budowę obiektu zastępczego. W dniu 22 maja 1964 roku uzyskano zezwolenie na stworzenie magazynu na sprzęt i wyposażenie świątyni. Projekty zostały zrealizowane przez inż. architekta Mieczysława Króla oraz inż. Franciszka Klimka, odpowiedzialnego za obliczenia obciążeń. Budowa ruszyła w sierpniu, a 26 grudnia bp dr Herbert Bednorz poświęcił nowy kościół pod wezwaniem Chrystusa Dobrego Pasterza.

Konfesjonały i ławki z kościoła parafialnego zostały przeniesione do nowego obiektu. W 1972 roku podjęto decyzję o przetransportowaniu organów Riegera. Prace nad ich przeniesieniem zlecił organmistrz Ferdynand Suchy z Ustronia. 15 czerwca 1975 roku doszło do tragicznego pożaru, który zniszczył niemal cały nowy kościół. Służby ratunkowe, wspierane posiłkami z Bytomia i Chorzowa, zdołały uratować sąsiednie probostwo.

Po pożarze liturgia odbywała się przy polowym ołtarzu, w rejonie cmentarza. Dzięki staraniom ks. biskupa Bednorza i proboszcza Gackiego parafia uzyskała zgodę na odbudowę. 29 listopada 1975 roku, po 75 dniach robót, ks. biskup H. Bednorz poświęcił odbudowany obiekt. Dalsze prace wykończeniowe i plastyczne były jeszcze w toku.

Rekonstrukcja starego kościoła

Po zakończeniu eksploatacji przez lokalną kopalnię oraz stabilizacji gruntów na powierzchni i górotworu, pod koniec 1978 roku władze wydały pozytywną decyzję na remont kościoła. Ustalono z kopalnią Śląsk, że eksploatacja filara ochronnego dla kościoła była przyczyną wielu szkód. Zabrzańskie Biuro Projektów przygotowało plan remontu oraz kosztorys w październiku 1979 roku. Po zaakceptowaniu planów przez odpowiednie komisje, dyrekcja kopalni zleciła remont Przedsiębiorstwu Budowlanemu przy Bytomskim Zjednoczeniu Przemysłu Węglowego.

Projekty rekonstrukcji i przebudowy prezbiterium oraz wystroju wnętrza kościoła były dziełem profesora Adama Lisika. W 1980 roku Diecezjalna Komisja Sztuki Sakralnej zatwierdziła plany realizacji remontu. Prace rozpoczęły się we wrześniu 1980 roku klejeniem pęknięć konstrukcji żelbetonowej żywicami epoksydowymi, a w 1982 roku naprawiono dach oraz fundamenty. Remont polegał na wykonaniu 2-metrowej opaski wokół kościoła.

We wnętrzu przeprowadzono także prace mające na celu niwelację posadzki, gdyż występowały znaczne różnice poziomów. Wymieniono tynki oraz okna, a nowe witraże zamówiono w Zakładzie Cepelii w Opolu. Równocześnie zmodernizowano instalację elektryczną oraz zainstalowano ogrzewanie. Te prace miały miejsce w trudnych warunkach stanu wojennego, a na zamówioną posadzkę czekano półtora roku. W kolejnych latach zrealizowano wymianę drzwi zewnętrznych oraz systematycznie odnawiano poszczególne elementy wystroju. Ołtarz główny został odrestaurowany przez warsztat konserwatorski Goldy i Łęgowskiego. 14 grudnia 1986 roku biskup katowicki Damian Zimoń consekrował nowy ołtarz w zmienionym prezbiterium i nadano świątyni nowe poświęcenie. W 1987 roku ks. bp senior Herbert Bednorz dokonał poświęcenia głównego ołtarza.

W 1991 roku zatwierdzono projekt polichromii autorstwa artysty plastyka prof. Andrzeja Seweryna Kowalskiego. Z wykorzystaniem odzyskanych elementów bocznego ołtarza stworzono nowe konfesjonały, a zrekonstruowana chrzcielnica została przeniesiona do bocznej nawy. Nowy wystrój kaplicy złożono z odnowionych detali starej ambony.

W styczniu 1999 roku zamontowano nowy zegar na wieży kościelnej, a w czerwcu tego samego roku, ks. Arcybiskup Damian Zimoń poświęcił nowe dzwony oraz nowy instrument organowy wykonany przez Zakład budowy organów Bronisław-Marek Władysław Cepka. Projekt tego instrumentu opracował prof. Julian Gembalski. 30 czerwca 1999 roku firma Rduch zamontowała nowe dzwony na wieży, a 8 sierpnia tegoż roku ks. kanonik Jan Gacka przekazał urząd proboszcza ks. Eugeniuszowi Plucie.

Cmentarz

„Cmentarz w Świętochłowicach został założony około 1901 roku. Na początku miał niewielką powierzchnię wynoszącą 1,5 morgi, co czyniło go dość małym miejscem. Wraz z utworzeniem kuracji, władze kościelne postanowiły powiększyć jego obszar, co zrealizowano poprzez zakup kolejnych 2 morgów gruntu od Spółki Akcyjnej Kopalń i Cynkowni w Lipinach.

W 1926 roku parafia zdecydowała się na dzierżawę dodatkowych 62 arów terenów od tej samej spółki, co skutkowało tym, że cmentarz łącznie zajmował prawie 150 arów. Równocześnie w 1929 roku urządzono ogrodzenie, przy czym kostnica została wybudowana w tym samym roku. Całe ogrodzenie cmentarza zakończono w 1935 roku.

W czasie II wojny światowej nadzór nad cmentarzem przeszedł w ręce okupacyjnego Urzędu Gminy w Chropaczowie. W 1960 roku zarząd postanowił podzielić teren cmentarza na kwatery, co przyczyniło się do efektywniejszego zarządzania i określenia jego pojemności grobowej na 5560 miejsc. Należy również dodać, że w latach 1916–2000 na cmentarzu tym pochowano łącznie 12,5 tys. zmarłych.

Proboszczowie

Oto lista proboszczów, którzy pełnili obowiązki w Kościele Matki Bożej Różańcowej w Świętochłowicach na przestrzeni lat:

• ks. Hugon Cedzich 1922-1938,
• ks. Henryk Jośko 1938-1939,
• ks. Jerzy Krzywoń 1939-1945,
• ks. Antoni Godziek 1945-1947,
• ks. dr Teodor Rak 1947-1969,
• ks. kanonik Jan Gacka 1969-1999,
• ks. Eugeniusz Pluta 1999-2020,
• ks. Damian Copek od 2020.

---

Oceń: Kościół Matki Bożej Różańcowej w Świętochłowicach

---